Dlaczego robimy rzeczy, które są sprzeczne z naszymi celami?
Jak zrozumieć czemu powtarzamy zachowania, które nam nie służą?
Jeśli nie są Ci obce myśli typu:
„po co zjadłem dodatkowy kawałek ciasta?”
„dlaczego nie poprzestałam na jednym piwie?”
„znowu się pocięłam, a ostatnio zdecydowałam, że nigdy więcej”
„po raz kolejny rozkręciłem awanturę z błahego powodu i wypowiedziałem słowa, których teraz żałuję”,
to możesz spróbować wykonać tzw. analizę łańcuchową tego zachowania.
Analiza łańcuchowa to technika, którą stosuje się w psychoterapii (np. w terapii dialektyczno-behawioralnej) do rozłożenia na czynniki pierwsze okoliczności wystąpienia zachowania problemowego.
Często nie jest to łatwe, nawet z pomocą terapeuty/tki, ale spróbuj poeksperymentować – może okaże się, że Twoje pozornie nielogiczne zachowanie nabierze trochę sensu 🙂
Elementy łańcucha:
- Zachowanie docelowe.
Zacznij od zdefiniowania zachowania, które stanowi dla Ciebie problem i przypomnij sobie konkretną sytuację, w której ono wystąpiło.
- Zdarzenie wyzwalające.
Kluczowy czynnik spustowy dla zachowania docelowego. Prawdopodobnie nie doszłoby do problematycznego zachowania, gdyby zdarzenie wyzwalające nie miało miejsca.
- Czynniki określające podatność.
Co mogło uwrażliwić Cię na zdarzenie wyzwalające na tyle, że było ono w stanie odpalić zachowanie docelowe?
- Ogniwa.
Wszystko, co prowadzi od zdarzenia wyzwalającego do zachowania docelowego (zdarzenia, myśli, emocje, zachowania, itp.).
- Konsekwencje.
Krótkoterminowe i długoterminowe skutki zachowania.
Przykład 1
Przykład 2
Widzimy, że wyłoniły się potencjalne obszary do pracy! 🙂
Wcale nie chodzi o “brak silnej woli” czy o “nieprzewidywalne wybuchy złości bez powodu”.
W obu przykładach pomocna może być praca nad przekonaniami i „odklejeniem się” od myśli.
Czy to na pewno jest tak, że jak żona wychodzi ze znajomymi, to znaczy, że już mnie nie kocha?
Czy to, że nie dostałam awansu oznacza, że do niczego się nie nadaję?
Wybuch agresji w drugim przykładzie był prawdopodobnie reakcją na zranienie. Może wcale nie złością należy się tu zająć w pierwszej kolejności, ale właśnie tą ogromną podatnością na zranienie, np. (nad)interpretowaniem zachowań innych jako odrzucenia.
A może tam jest jakiś realny problem w relacji z żoną i ona naprawdę wychodzi ze znajomymi, żeby uniknąć męża? Jak można to zweryfikować? Jak można popracować nad relacją?
Największą niespodzianką może być analiza konsekwencji.
Nasze zachowania często nie są „pod kontrolą” konsekwencji długofalowych, jak byśmy chcieli, ale tych krótkofalowych.
Czasem BARDZO krótkofalowych.
Oznacza to, że niechciane zachowania są pod wpływem tego, co dzieje się w ich trakcie lub zaraz po. Nasze standardy i wartości mają dużo mniejsze znaczenie.
Dlaczego osoba z pierwszego przykładu się objada, mimo że wielokrotnie doświadczyła mdłości i wyrzutów sumienia po?
Ano dlatego, że kiedy je, odczuwa ulgę od nieznośnych emocji i myśli. Oczywiście to nie jest świadoma decyzja – „jest mi ciężko, więc będę jeść, żeby się uspokoić”. To autopilot (przy braku innych strategii radzenia sobie) – kiedy emocje stają się nieznośne, po prostu trzeba COŚ z nimi zrobić.
Dlaczego mężczyzna z drugiego przykładu wbija bolesną szpilę osobie, na której mu zależy?
Bo poczuł się zraniony i to bardzo boli. Boli tak, że nie można tego wytrzymać i trzeba szybko uciec od tamtych emocji, np. rozkręcając inne. W tym przypadku jest to wściekłość, która daje poczucie siły i mocy – coś zupełnie innego niż lęk przed odrzuceniem, rozpacz i podatność na zranienie. Miękki brzuszek natychmiast obrasta kolcami i napięcie spada.
Żadna z tych osób nie robi tego, co robi specjalnie, ze świadomą intencją i zamysłem.
Każda z tych osób po prostu robi co może, żeby poradzić sobie najlepiej jak umie, korzystając z tego, co ma dostępne.
Powyższe przykłady są oczywiście uproszczone. Często sprawy są bardziej zagmatwane i trudno jest zidentyfikować zdarzenie wyzwalające oraz wszystkie ważne ogniwa. Pomaga trening – trzydziesta analiza łańcuchowa zachowania problematycznego pewnie będzie łatwiejsza niż druga 🙂
Jeśli zmagasz się z problemami, które Cię przytłaczają, cierpisz i poradniki/posty (takie jak ten) nie są pomocne, proszę, zgłoś się do specjalisty/tki po pomoc.
Bibliografia: „Analiza łańcuchowa w terapii dialektyczno-behawioralnej” Shireen L. Rizvi
